گزارش درس « داروگ» ازکتاب ادبیات فارسی ( 2 )  «علی امیرسلیمانی»

معرّفی و مشخصات درس
نام درس : داروگ
شاعر : علی اسفندیاری ، معروف به نیما یوشیج
قرن : معاصر
قالب:  نو ( نیمایی)
موضوع : سیاسی – اجتماعی
ویژگی های شعر نیما
1-  دید تازه ی او به جهان و طبیعت
2-    تأثیر پذیری از شاعران مغرب زمین در نگاه به عناصر طبیعی چون دریا ،‌درختان ، گیاهان ، پرندگان و …
3- تجلّی دید اجتماعی در سروده های نمادین و انتقادی
4-   استفاده از نمادها

اشاره :
    دید اجتماعی نیما که در سروده های نمادین و انتقادی وی تجلّی می یابد ، در ادب فارسی جایگاه ویژه ای دارد : مثلاً در شعر داروگ، کلماتی مانند کشتگاه، ساحل، ابر ، باران و کومه علاوه بر این که نگاه شاعر را به طبیعت اطراف خود نشان می دهد، نمادهایی هستند که شاعر به مدد آن ها روزگار خویش را برای ما ترسیم می کند.
    در این شعر، شاعر عصر سیاه حکومت استبداد را در جامعه ی خویش تصویر می کند و نشان می دهد که چشم به راه  آینده ای روشن ایستاده است. او منتظر است، منتظر بارانی که سیاهی ها را بشوید و زندگی سبز و شکوفایی را به همراه آورد.  این باران انقلاب است که استبداد را می شوید و می زداید.

توضیح :
    برای دریافت پیام و مفهوم شعر داروگ دانستن نمادهایی که شاعر آن ها را در شعر خویش به کار برده است ضروری است از جمله:
1- داروگ: نماد پیام آور و بشارت دهنده  انقلاب
2- کومه، کشتگاه : نماد سرزمین.
3-  باران: نماد انقلاب.
داروگ: قورباغه ی درختی (دار + وگ) ؛ به اعتقاد اهالی مازندران ، هرگاه داروگ بخواند باران می بارد.

1- خشک آمد کشتگاه من // در جوار کشت همسایه
لغت : کشتگاه من: کشتگاه ما ، سرزمین ایران / جوار : همسایگی ، نزدیکی / کشت همسایه : کشور روسیه.
معنی : کشتگاه من با اینکه در نزدیکی کشت همسایه قراردارد امّا خشک شده است.
توضیح: نیما در این جا از کشتگاه شخصی خود سخن نمی گوید، زیرا « اگر کشت همسایه ی او آباد است و باران بر آن باریده است دلیلی ندارد که کشت او از باران بی نصیب مانده باشد، بنابراین، همسایگی از مرز و محدوده ی شخصی و فردی فراتر می رود، «‌کشتگاه من»، کشتگاه ما می‌ شود و همسایه ی من همسایه ی ما می گردد ، یعنی اتحّاد جماهیر شوروی که انقلاب اکتبر‌ 1917 وضع و شرایط آن تغییر داد .» 1- در واقع نیما با مقایسه ی کشور خود با روسیه انتظار وقوع انقلابی را دارد که اوضاع سیاسی و اجتماعی کشورش تغییر یابد و استبداد پایان پذیرد.
آرایه: کشتگاه من : استعاره از سرزمین ایران و کشتگاه همسایه ، استعاره از کشور روسیه.

2- گر چه می گویند : « می گریند روی ساحل نزدیک // سوگواران در میان سوگواران »
قاصد روزان ابری ، داروگ کی می رسد باران
لغت:ساحل نزدیک: کشور روسیه/سوگوار:مصیبت زده، اندوهگین / قاصد : پیام رسان/
معنی : با اینکه می گویند در جریان انقلاب روسیه . کشتارهایی صورت گرفته و مصیبت دیدگانِ بسیاری بر جای مانده اند ، با این حال ای پیام آور انقلاب ، کی در سرزمین ما انقلاب رخ می دهد و ما نیز از وضع  موجود نجات خواهیم یافت ؟
توضیح : 1- « سوگواران درمیان سوگواران» بیانگر انبوه مصیبت دیدگانی است که در جریان انقلاب اکتبر 1917 روسیه داغدار عزیزانشان هستند2- نیما در انتظار وقوع انقلابی نیست که حتماً از نوع انقلاب روسیه باشد بلکه آنچه برای او اهمیت دارد نفس انقلاب و تغییر وضع موجود است. 3- نیما با لفظ « می گویند» شک و تردید خود را از جهت اینکه کشتارهایی در انقلاب روسیه اتفاق افتاده است بیان می کند . در واقع وی با این لفظ به نقل قول می پردازد و این امر را با قطع و یقین بیان نمی کند.
آرایه : 1- ساحل نزدیک استعاره از کشور روسیه است .
 2- داروگ نماد « نوید دهنده ی انقلاب » است و باران نماد  « انقلاب»

1- بر بساطی که بساطی نیست
معنی : در روزگاری که اوضاع بسیار نامساعد و نامناسب است.
توضیح :  نیما در این قسمت شعر توصیفی کوتاه از زندگی مختصر و خالی از شور و نشاط خود ارائه می دهد .
آرایه : این مصراع دارای آرایه ی متناقص نما (تناقص) یا پارادوکس است

2-  در درون کومه ی تاریک من که ذره ای با آن نشاطی نیست .
لغت : کومه : کلبه ی کوچکی که از نی و چوب و گاه         شاخه های درخت می سازند . کومه در این جا نماد جامعه ی استبداد زده ی نیما است که وی در آن زندگی می کند .
معنی : دردرون کلبه ی تاریک و کوچک من کمترین نشانه ای از شادمانی و نشاط وجود ندارد.
آرایه : کومه در این جا نماد سرزمین نیما است که استبداد بر آن حاکم است .

5- و جدار دنده‌های نی به دیوار اتاقم دارد از خشکیش‌می ترکد/ چون دل یاران که در هجران یاران

معنی : نی های دیواره های اتاقم به خاطر خشک سالی و شدّت خشکی در حال ترکیدن است . همانند دل یارانی که در دوری دوستانش از غم و اندوه در حال ترکیدن است .
توضیح: نیما در این قسمت شعر با تشبیه دنده های نی کومه به دل یارانی که در حال ترکیدن است . حال و روز دهقانی را      می رساند که کشتگاهش خشک مانده است و منتظر بارانی است تا کشتگاه او نیز سر سبز و آباد گردد . در واقع نیما با این تصویر ، خشکسالی بیرون را به درون منتقل می کند .
آرایه: در این دو مصراع آرایه ی تشبیه وجود دارد تمام مصراع اوّل مشبّه و تمام مصراع دوم به جز چون مشبّهٌ به است . (تشبیه مرکّب)
 

6- قاصد روزان ابری ، داروگ ، کی می رسد باران؟
توضیح : تکرار این مصراع بیان کننده ی حالت انتظار شاعر است تا وضع موجود به نحوی تغییر یابد . بنابراین نیما با تاکید، شور و اشتیاق خود را از آمدن باران نشان می دهد . بارانی که باید سیاهی را بشوید و آینده ای سبز و روشن را ترسیم کند.

منابع :
1- خانه ام ابری است ، دکتر تقی پور نامداریان ، تهران ، سروش ، چاپ اوّل ،1377.
2- گزیده ی اشعار نیما یوشیج ، محمد ایّوبی ، تهران ، نشر قطره ، چاپ اوّل ، 1378.
3-خانه ام ابری است ، دکتر تقی پور نامداران ، تهران ، سروش ، چاپ اوّل ، صص 336- 337